Mustafa ile Sosyal Psikolojik Hezeyanlar

Son yazıda yükleme yanlılıklarına verilecek diğer bir örneğin de adil dünya inancı (belief in a just world) olduğunu, fakat bu konunun başka bir yazının başlığı olacağını belirtmiştim. Adil dünya inancının, temel bir yanlılık olmasının yanında ‘mağdur’, ‘kurban’ denebilecek veya başına kötü şeyler gelen insanları konu edinmesi sebebiyle kendi başına bir konu başlığı olarak ele alınması gerektiğini düşünmüştüm.              Lerner’in (1977) ortaya koyduğu adil dünya inancı, dünyanın iyi, adil bir yer olduğuna ve insanların başlarına gelen şeyleri hak etmiş olduklarına dayanan temel bir yanlılıktır. Bu inanca göre iyi insanların başına iyi; kötü insanların başına ise kötü şeyler gelir/gelecektir.             Daha önce de değindiğim gibi insanlar, içinde yaşadıkları dünyanın anlaşılabilir, kontrol edilebilir ve karmaşıklıktan uzak olmasını arzu ederler ve buna inanırlar. Bu...

Önceki yazıda yükleme konusuna bir giriş yapmış ve konuyla ilgili ortaya atılan bazı kuramlara değinmiştik. Bu yazıda ise yükleme yanlılıklarından bahsedeceğiz. Önceki yazının sonunda da belirttiğim gibi insanların davranışlara ve insanların içinde bulundukları durumlara atfettikleri nedenlerin nesnelliği tartışmaya açıktır ve bu noktada belli yanlılıklar tespit edilmiştir. Bu noktada ilk değinilecek yanlılık uyuşma yanlılığı diye de Türkçeye çevrilmiş temel yükleme yanlılığıdır. Buna göre insanlar dış faktörlerin etkisi açıkça göz önünde olduğunda bile durumları kişisel özelliklere yükleme konusunda bir eğilime sahiptir. Oysaki insanlar her zaman belli durumsal faktörlerin etkisindedir ve bu durumun avantaj veya dezavantaj oluşturması söz konusudur. Tarihe mal olmuş kişiliklerin hayatlarının bulundukları koşullar göz önünde bulundurulmadan, doğrudan sahip oldukları özellikler ile açıklanması buna genel anlamda gösterilecek örneklerden biridir. Pettigrew, uyuşma yanlılığını...

Yükleme kavramı, kişilerin kendilerinin veya başkalarının davranışlarına gerekçe atfetme süreci şeklinde tanımlanabilir   (Karakaş, 2018) . Bu sürecin nasıl işlediğiyle ilgilenen sosyal psikoloji kuramlarına da yükleme kuramları denir. Yükleme, varlığını çok da dikkate almadığımız fakat sürekli işlettiğimiz bir zihinsel eylemdir. Bir noktada da hayatidir, çünkü davranışların arkasında yatan sebepler hakkında bir fikre sahip olma çabası, insanın dünyayı anlamlandırma yolculuğunda büyük önem teşkil eder. Kafamızın içindeki ‘neden?’ sorusuna verebilecek bir cevabımızın olması bilişsel anlamda oldukça işlevsel bir durumdur. Bunun yanında insanlar, içinde yaşadıkları dünyanın basit, anlaşılır, karmaşıklıktan uzak ve öngörülebilir olmasını arzu ederler. Örneğin sınıfınızda normalde pek iletişim kurmadığınız, ama tam da sınav haftasından önce size sıcak davranmaya başlayan birinin, gerçekten arkadaş olmayı mı yoksa derslerde özenle tuttuğunuz notları elde etmeyi mi amaçladığını tahm...